Rękopis 2937

Artykuł Lecha Klewżyca ze Stenografa Polskiego z roku 1963, numery 2(84) i 3(85) z serii „Z dziejów Stenografii polskiej”.

“Metoda Stenografii” z lat 1854-1858

Dwie części rękopisu

Rękopis składa się z dwóch części. Część pierwsza to „Methode de Stenographie. Art Abreviateur. Ecriture mysterieuse” (str. 1-22). Methode de Stenographie jest francuskim systemem geometrycznym opracowanym głównie w opaciu o system Coulona de Thevenot (1788). System ten zawiera: alfabet spółgłosek i samogłosek (w alfabecie brak znaków pogrubionych), pierwsze znaczniki, omówienie podstawowych reguł stenografowania, zasady pisania samogłosek występijących na końcu wyrazów, pisanie samogłosek i spółgłosek L i R występujących na końcu wyrazów, znaki dla końcówek, 14 grup spółgłoskowych i 28 grup zgłoskowych.

W „Abreviations diverses” autor podaje znaczniki dalszych wyrazów i 49 frazeogramów. Całość systemu zakończona została stenogramem tekstu „Sur la mort du grand Conde” (str 19-20) oraz stenogramem wiersza „Elegie a une mere” Jeana Reboula (str. 21-22).

Część druga to „Variations de la mhetode Stenographique Francaise Adaptees a la langue Polonaise” (str. 23-28).

Zasady budowy systemu adaptowanego do języka polskiego

System polski opracowany został w oparciu o materiał zawarty w „Mhetode de Stenographie” i zawarte tam zasady. W budowie tego systemu oprócz wpływów systemów Prevosta i Coulona de Thevenot, dają się zauważyć również wpływy systemu Izaaka Pitmana (1837).

Jest to system geometryczny, prosty o wokalizacji alfabetyczno-oderwanej. Bezpośrednio ze sobą łączy się spółgłoski i części samogłosek, pozostałe znaki samogłosek pisze się obok, nad, lub pod znakami spółgłosek, przed którymi lub po których one następują. system ten zaliczony został do systemów prostych, ponieważ brak w nim znaków dla grup dźwięków złożonych i dla wyrazów.

Znaki użyte do budowy systemu posiadają trzy wielkości: Są to znaki małe, średnie i miarowe. Jest to system jednoliniowy. Do stenografowania używa się dwóch pól o jednakowej szerokości ,z których jedno znajduje się nad, a drugie pod linią. Stenografowanie w dwóch polach jest możliwe przy budowie alfabetu, w którym największe znaki są znakami miarowymi, a wypisywanie tych znaków odbywa się w dwóch kierunkach.

Kierunki pisania poszczególnych znaków ustalone zostały w ten sposób, by kolejno następujące po sobie spółgłoski nie tworzyły znaków trzech pól. Znaki początkowe wyrazów pisane są na linii, natomiast znaki następne - w zależności od kierunki ich pisania. Łączenie znaków jest w zasadzie bezpośrednie. Jedynie w przypadku pisania W niezbędny jest krótki łącznik. systemem tym stenografuje się na papierze bezliniowym.

Rękopis 2937 - próbka 01

Znaki geometryczne użyte do budowy systemu francuskiego i polskiego wywodzi autor z dwóch trójkątów prostokątnych przylegających do siebie (1.1), koła (1.2) i punktu (1.3). Alfabet steograficzny zbudowany został ze znaków prostych i złożonych. Znaki proste to: linia prosta pozioma i pionowa, prawo i lewoskośna (2.1), przecinki pisane w dwóch kierunkach i poziomach (2.2), punkt i punkt pogrubiony (2.3), koło (2.4), części elipsy pionowej i poziomej pisane w dwóch kierunkach (2.5) oraz haczyk odwrócony (2.6). Znaki złożone przedstawiają się następująco: części trójkąta prostokątnego (3.1), prosta połączona z kołem (3.2), części elipsy połączone z kołem (3.3) i inne połączenia znaków (3.4). Ponadto do alfabetu wprowadzony został jednen znak graficzny (wpływ systemu Coulona), pętelkowy (4.1), a ponadto dodatkowo w stenogramie złożony znak geometryczny spółgłoski L przechodzi w znak pętelkowy odwrócony (4.2).

46 znaków alfabetu

Alfabet stenograficzny składa się z 46 znaków przeznaczonych dla 43 głosek. do oznaczania 34 spółgłosek i dwugłoski X = KS autor użył 36 znaków. wymawiane wówczas różnie głoski H i CH oraz Ż i RZ otrzymały oddzielne znaki z tym, że Ż można było pisać znakiem przeznaczonym dla RZ. Spółgłoska W posiadała dwa znaki. Znak drugi - wyłącznie do oznaczania W przyimkowego. Spółgłoska D, to pogrubiona linia. Pogrubiona była również pierwsza część znaków DZ i DŻ, ponieważ znaki te zbudowane zostały z połączenia znaków D+Z i D+Ż (5.1). Podobnie potraktowana została spółgłoska D w systemie Pitmana. Przy połączeniu znaku B i Ł, znak Ł pisało się w przeciwnym kierunku znakiem graficznym, pętelkowym (4.2), przy czym znak ten w połączeniu z B oznaczać mógł również BL.

Spółgłoski miękkie, z których autor oznaczył dziewięć, posiadają te same znaki co spółgłoski twarde z dodatkowym oznaczenie diakrytycznym: małą kreseczką poziomą nad znakiem. Spółgłoskę Ń można oznaczać także przez wypisanie kreseczki pod znakiem, a Ć - kreseczką pionową wypisaną obok znaku. Spółgłoski Ź i DŹ, pochodzą od znaków Ż i DŻ, a nie od znaków Z i DZ (5.2). Jeżeli po spółgłosce twardej następuje I, wówczas nie zmiękcza się jej znakiem diakrytycznym. w alfabecie brak znaków spółgłosek miękkich G', F', H', i CH'.

Pisanie spółgłosek i samogłosek

Alfabet spółgłosek składał się ze znakó o dwóch wymiarach: średnich i miarowych. Złożony on był z 15 znaków prostych i 21 znaków złożonych. Autor podał 2 sposoby pisania samogłosek: Samogłoski początkowe i następne oznaczać przez wypisanie znaku możliwie blisko spółgłoski przed, lub po której one następują, Samogłoski końcowe oznaczać przez dopisanie do końcowej spółgłoski.

Samogłoski A, E, O, E' otrzymały znaki przecikowe pisane w dwóch kierunkach i poziomach, I - dwa punkty pisane obok siebie lub jeden nad drugim, Y - punkt pogrubiony, U, Ó, Ą, Ę - znaki alfabetyczne (5.3). Osobny znak posiadało I występujące jako spójnik (5.4).

Rękopis 2937 - próbka 02

Ze znaków alfabetycznych samogłoska U otrzymała znak prosty, pozostałe - znaki złożone. Występujące na końcu wyrazów samogłoski A, E = Ę, O, i U oznaczone zostały odrębnymi znakami dopisywanymi do ostatniej samogłoski (6.1). Dla zobrazowania pisania sagłosek na końcu wyrazów autor podał następujące przykłady: matka, lato, obie itd. (6.2). Autor podał także sposoby pisania zbiegu dwóch samogłosek (7.1), przy czym znak U ogniżony został o pół miary. Zbiegi samogłosek YU, EU, AO, i AU otrzymały nowe znaki (7.2).

Odrębnymi znakami złożonymi oznaczone zostały dwugłoski samoistnie nie występujące IA, IE, IO, IU (8.1). Również dźwięki nosowe ON, AN i EN uzyskały osobne znaki (9.1).

Na oznaczenie końca zdania autor nie ustanowił osobnego znaku. Zamiast znaku ustalił, że odległość pomiędzy ostatnim wyrazem zdania poprzedniego, a pierwszym wyrazem zdania następnego powinna być większa, aniżeli odległość pomiędzy wyrazami.

Rękopis 2937 - próbka 03 (Pierwiosnek)

Na tym budowa systemu została zakończona. Całość zamknięta została stenogramem jednego zdania oraz części wiersza A. Mickiewicza pt. „Pierwiosnek”.


2016-02-11 autor: Krzysztof Smirnow