Słowo wstępne

Artykuł odzyskany z niegdysiejszych zasobów webowych Sejmu RP (współczesnych) dzięki serwisowi WebArchive.org. Pisał już o tym kiedyś Piotr Waglowski, że jak się w Polsce władza zmienia, to znikają sieciowe zasoby resortów. Nie tylko nie można już użyć starego linku, ale po prostu wyłącza się stare strony i nie ma dostępu do materiałów. Tak jakby każda kolejna kadencja, czy każdy kolejny minister wymazywał poprzednią rzeczywistość i PAC! - startujemy od zera. Smutna konstatacja co do schizofrenii polskiego systemu biurokratycznego. A my, zwykli ludkowie, zastanawiamy się, jak to jest możliwe, że wszyscy dookoła Polskę robią w balona…

»źródło«

Początki administracji sejmowej 1919-1927

Nim w lutym 1919 r. po raz pierwszy zebrali się posłowie na posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego, w gmachu warszawskiego Instytutu Aleksandryjsko-Maryjskiego Wychowania Panien (po kilkakrotnych przeprowadzkach, w latach 1862-1915 działającego w gmachu b. Instytutu Szlacheckiego przy ulicy Wiejskiej) rozpoczynali pracę nieliczni urzędnicy tworzącej się Kancelarii Sejmu. Jej personel w znacznej części stanowili pracownicy Rady Stanu, powołanej w lutym 1918 r. na terenie okupowanego przez wojska niemieckie i austro- węgierskie Królestwa Polskiego, i stanowiącej do października tego roku quasi parlament. Formalnie Kancelarię nie istniejącego jeszcze Sejmu powołał rząd, co znalazło wkrótce wyraz w Regulaminie obrad Sejmu Ustawodawczego: art. 10 “Utrzymanie porządku na sali i w gmachu oraz wszystkie czynności biurowe, związane z działalnością Sejmu, należą do Kancelarii Sejmowej, utworzonej przez Rząd, a z chwilą ukonstytuowania się Sejmu, podlegającej wyłącznie Prezydium Sejmu, które wyznaczy kierownika tej kancelarii”.

W roku 1919 Kancelaria Sejmu ukonstytuowała się następująco: Jerzy Pomykalski - dyrektor Kancelarii, Mieczysław Smolarski - starszy referent, Zygmunt Kowczewski, Leonard Elżanowski, Wacław Szebeko, Stanisław Lechowski - pomocnicy referenta, Maria Nakoniecznikoff - sekretarz, Wacław Wizgier - intendent, Witold de Verbno-Łaszczyński - archiwista, Antoni Przemyski - dziennikarz, Leon Jóźwiak - ekspedytor, Matylda von Rosenberg, Włodzimierz Dembowski, Wacław Kuczkowski, Henryk Błaszczyk - sekretarze nieetatowi, Kazimierz Kamieński, Pola Stremerówna, Stefan Biernacki, Barbara Nawrotówna - starsi kanceliści, oraz dwanaście maszynistek.

To trzydziestotrzyosobowe grono pracowników Kancelarii uzupełniają zatrudnieni w Biurze stenograficznym, gdzie, prócz Karola Irzykowskiego - redaktora stenogramów, pracowało jeszcze szesnaście osób.

Takie były personalne początki Kancelarii. Do jej reorganizacji i wzmocnienia doszło najpierw w roku 1920, kiedy powołano Bibliotekę Sejmu Ustawodawczego, a po raz drugi - po wyborach w roku 1922, kiedy utworzono wspólne dla obu izb Biuro Sejmu i Senatu.

Pod koniec 1927 roku personel Biura tworzyło 50 urzędników i 75 niższych funkcjonariuszy.

Funkcję dyrektora Biura zachował Jerzy Pomykalski, któremu na tym stanowisku przysługiwała tytularna ranga wiceministra. Wysokie miejsce w strukturze Biura zajmował dyrektor Biblioteki Sejmu i Senatu, dr Henryk Kołodziejski, który funkcję tę zachował do wybuchu wojny.

Pozostali pracownicy Biura:

• starsi referenci: Leonard Elżanowski (naczelnik wydziału finansowo-gospodarczego), Henryk Pomorski, dr Mieczysław Smolarski (naczelnik protokołu),
• referenci: Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Kamiński, Janina Krammówna,
• pomocnicy referentów: Alina Trusiewicz, Eugeniusz Strumiłło,
• sekretarze: Wiktor Bielecki, Stefan Biernacki., Kazimiera Gliszczyńska, Leon Jóźwiak, Witold de Verbno-Łaszczyński (protokół), Antoni Przemyski, Mechtylda Rosenberg [Matylda von Rosenberg], Pola Stremerówna, Albin Wiankowski,
• rachmistrz: Stanisław Flurmańczyk,
• starsi kanceliści: Bronisława Marczewska, Stanisław Reymer (protokół), Paweł Wołk,
• kanceliści: Antoni Bieliński, Edmund Siennicki.

Konieczność daleko posuniętych oszczędności nakazywała maksymalne wykorzystanie możliwości i umiejętności pracowników. W tym celu np. na stanowiska woźnych, palaczy itp. przyjmowano wykwalifikowanych rzemieślników: monterów, elektrotechników, stolarzy, blacharzy, ślusarzy. Na efekty nie trzeba było długo czekać. Najbardziej spektakularny przykład to budowa hotelu sejmowego. W roku 1924 preliminowano na ten cel 221.178 zł. Jesienią następnego roku oddano do użytku hotel z 60 pokojami i garażem. Wyremontowano przy okazji kilka budynków sejmowych. Koszt inwestycji zamknął się w kwocie 99.977 zł! Wszystkie prace, z wyjątkiem centralnego ogrzewania i prac kanalizacyjnych, wykonano sposobem gospodarczym. “Wszystek wolny od pracy lud Sejmu został pociągnięty do roboty” - zapisał w 1928 r. anonimowy autor.

Liczebność personelu administracyjnego (125 osób) w porównaniu z innymi parlamentami europejskimi wskazuje na daleko posuniętą oszczędność Polaków.

Ok. roku 1927 wybrane kancelarie parlamentarne zatrudniały następującą liczbę pracowników (w nawiasie kolejno - urzędnicy, niższy personel):

• Rzesza Niemiecka - 296 (145, 151),
• Prusy - 271 (75, 196),
• Czechosłowacja - 249 (120, 129),
• Austria - 172 (151, 21).

Urzędnicy Biura liczną korespondencję parlamentarną prowadzili, tudzież stenogramy przed powieleniem przepisywali na “wszechświatowej sławy” - jak to wówczas określano - maszynach REMINGTON. Wszelkie prace powielaczowe prowadzone były na maszynach kopiujących RONEO, nabytych w firmie Block-Brun Sp.akc.

Odświeżanie, oczyszczanie i odkurzanie sal sejmowych, kuluarów, jak również znajdujących się w nich dywanów, portier, gobelinów, foteli oraz innych mebli odbywało się przy użyciu trzynastu odkurzaczy firmy ELEKTROLUX, nabytych w jej przedstawicielstwie przy Krakowskim Przedmieściu.

Sejmowo-senacki bufet był filią warszawskiej restauracji “Gastronomia”.

Nad bezpieczeństwem pomieszczeń sejmowych czuwała Straż Marszałkowska z komendantem Romanem Stawickim.

Biuro Stenograficzne

Zostało powołane w maju 1918 r. w celu stenografowania obrad Rady Stanu. Organ ten zdołał zebrać się trzynastokrotnie, po czym jego administrację decyzją rządu włączono do struktur tworzącej się Kancelarii Sejmu Ustawodawczego.

W pierwszym okresie (1919) Biuro pracowało w następującym składzie: Józef Chwoyko - kierownik Biura, Karol Irzykowski - redaktor stenogramów, Wanda Suchecka i [?] Wiśniewki - rewizorzy, Maria Gulińska - starszy pomocnik rewizora, oraz 6 starszych i 5 młodszych stenografistów.

Siedmiu pracowników Biura zatrudnionych w roku 1918, pracowało w nim jeszcze w roku 1927. Do tego czasu Biuro zreorganizowano, wyodrębniając z niego trzyosobową Redakcję Sprawozdań Stenograficznych i Diariusza. Uszczuplono (w porównaniu z majem 1926 r.) też jego personel o trzy osoby.

Dla porównania, w analogicznych komórkach parlamentów europejskich zatrudniano z reguły znacznie większą liczbę pracowników, np. w obu izbach parlamentu francuskiego było 47 stenografistów, w parlamencie czechosłowackim - 27, i tylko w Reichstagu podobnie - 16.

W roku 1927 w Biurze Stenograficznym pracowały następujące osoby: Wanda Suchecka - kierownik i rewizor, Maria Gulińska-Nowicka, Wanda Dmowska, Maria Miniewska i Paweł Wołk - rewizorzy, Anna Krauzówna, Janina Slangertówna, Zofia (Wanda) Marconi, Janina Szwerynówna, Zofia Topolska, Henryka Zaleska, Tadeusz Zgliński i Zdzisław Zieliński - “kolejkarze”. Wcześniej pracowała też Janina Langiewiczówna.

Pracownicy Biura posługiwali się systemem stenograficznym Stolze-Gumińskiego.

Podstawową powinnością pracownika Biura było natychmiastowe zastenografowanie słyszanego fragmentu wystąpienia i chwilę później podyktowanie go maszynistce. Pracowano przy tym w tzw. systemie dwuminutowym. Przez tak krótki czas stenografista, tak zwany kolejkarz, zapisywał fragment mowy, następnie - zastąpiony przez zmiennika - udawał się do maszynistki, by przedyktować zapisaną część. Takich stenografistów-kolejkarzy było ośmiu, co - zakładając pełną obsadę w dniu posiedzenia - oznaczało powtarzalność cyklu co 16 minut.

Jednocześnie jeden z pięciu stenografistów-rewizorów stenografował posiedzenie przez 16 minut, powielając w ten sposób pracę ośmiu kolejkarzy - w tym czasie przepisaną już na maszynie - mając możliwość jej weryfikacji z własnym zapisem. Jak łatwo policzyć, cykl pracy rewizorów trwał 80 minut.

Przyjęcie takiego stylu pracy wymagało dużego zdyscyplinowania i zgrania w czasie. W praktyce układało się to rozmaicie. Na przykład w przypadku wystąpień rządowych, bywało że i poselskich, pracownicy Biura dzielili się w pary, które stenografowały po dwie minuty, po czym wspólnie z dwóch stenogramów uzgadniali tekst wystąpienia do przepisania na maszynie. Stenogram taki nie by już korygowany. Ta ad hoc czyniona reorganizacja pracy Biura wynikała z rozpoznanej przez jego pracowników potrzeby dostosowania się do gustów osób występujących w izbach. Ministrowie na przykład, prawie natychmiast po wygłoszeniu mowy żądali do przejrzenia jej stenogram. W przypadku wystąpień poselskich postępowano tak rzadziej i tylko w odniesieniu - jak to zanotowała Wanda Suchecka, kierowniczka Biura - do “wyjątkowo nieprzyjemnych dla stenografistów mówców”.

W zakresie obowiązków pracowników Biura Stenografów leżała również korekta drukowanych sprawozdań stenograficznych.

Pracownicy Biura, jako państwowi urzędnicy etatowi, zależnie od stanowiska i stażu pracy, zakwalifikowani byli między VI a VIII stopniem służbowym.

Redakcja Sprawozdań Stenograficznych i Diariusza

Tu efektom pracy stenografistów nadawano szlachetny szlif. Zajmowali się tym trzej redaktorzy: Karol Irzykowski, Emil Gross i Stanisław Czosowski (jednocześnie sekretarz Polskiej Grupy Unii Międzyparlamentarnej). Ich zadaniem było przygotować do druku sprawozdania stenograficzne z plenarnych, jawnych posiedzeń obu izb, oraz dostarczyć prasie streszczeń przemówień poselskich i senatorskich wygłoszonych w trakcie obrad. Te drugie przygotowywano z myślą o Diariuszu. Jego redaktorzy, na codzień urzędujący w pobliżu sali plenarnej Sejmu, na zmianę uważnie przysłuchiwali się obradom i następnie na bieżąco sporządzali streszczenia wystąpień, by już pół godziny później rozesłać je do prasy. Sprawozdawcy parlamentarni pism i agencji telegraficznych otrzymywali więc co pół godziny Diariusz, tj. biuletyn zawierający streszczenia przemówień, teksty wniosków i uchwał, wyniki głosowań itp. Umożliwiało to im, a w każdym razie ułatwiało, telefoniczne poinformowanie macierzystych redakcji o przebiegu posiedzenia.

Opisana tu postać Diariusza jest wytworem polskim, zapożyczonym z lwowskiego Sejmu Krajowego. Podczas gdy w parlamentach innych państw wypracowano model biuletynu będącego formalnym protokołem (tzw. compte rendu analitique), polski Diariusz oddawał barwę i intensywność obrad.

Biblioteka sejmowa

Instytucja ta jest dziełem dr. Henryka Kołodziejskiego. Urodzony w Warszawie w dwadzieścia lat po upadku ostatniego powstania narodowego, Kołodziejski w pamięci potomnych zapisał się jako ekonomista, spółdzielca, działacz społeczny i polityk, ale nade wszystko jako bibliotekarz. W pierwszych latach nowego wieku odbywał służbę w wojsku rosyjskim, uczestnicząc m.in. w wojnie rosyjsko-japońskiej. Wciągnięty w wir ruchu rewolucyjnego w wojsku, otarł się o wydarzenia roku 1905. Studiował nauki filozoficzne i ekonomiczne w Monachium, Wiedniu i Krakowie, gdzie w 1912 r. uzyskał doktorat filozofii (co w systemie austro-węgierskim odpowiadało magisterium nauk na jakimkolwiek uniwersytecie europejskim). W latach okupacji niemieckiej pracował w Bibliotece Publicznej w Warszawie, gdzie zorganizował dział bibliografii i wyszkolił zespół pracowników. W latach 1918-19, w Biurze Pracy Społecznej pracował nad projektem konstytucji i ordynacji wyborczej do Sejmu. Jeszcze podczas I wojny światowej rozpoczął gromadzenie księgozbioru dla Komisji Konstytucyjnej przy Tymczasowej Radzie Stanu, który stał się podstawą utworzonej w 1919 r.- początkowo jako samodzielny wydział Biura Sejmowego - Biblioteki Sejmowej. Zaczątek tej biblioteki to ponadto niewielka część księgozbioru b. Sejmu Galicyjskiego. Od roku 1920 do września 1939 r. Kołodziejski był dyrektorem Biblioteki. Zgromadził w niej dobrze dobrany księgozbiór społeczno-ekonomiczny, ze szczególnym uwzględnieniem druków parlamentarnych, uzyskując swego rodzaju “egzemplarz obowiązkowy” (gratisowe egzemplarze w zakresie specjalizacji Biblioteki Sejmowej przysyłane na podstawie uchwały narady księgarzy-wydawców, której był inicjatorem).

W pierwszych latach działalności Biblioteki jej księgozbiór zasiliły znaczące zbiory z dubletów bibliotek warszawskich - Publicznej i Wyższej Szkoły Handlowej, pozostałość z księgozbioru b. Ministerstwa do Spraw Galicji w Wiedniu oraz księgozbioru byłej Regencji Poznańskiej, a także pozycje literatury i dokumentacja przejęte z bibliotek Wydziału Krajowego we Lwowie i Koła Polskiego Dumy Rosyjskiej, nadesłane z Piotrogrodu w 1925 r.

H. Kołodziejski, uważając za pierwszoplanowe zadanie Biblioteki rozbudowę służby informacyjnej, stworzył w niej aparat naukowy niezbędny w pracy posłów i senatorów, przydatny także dla licznych czytelników spoza Sejmu. Ok. roku 1927 Biblioteka liczyła 13 tys. dzieł w 20 tys. tomów skatalogowanych, ponad 3 tys. dubletów, 1200 tytułów czasopism, przeszło 5 tys. tomów wydawnictw parlamentów kilkunastu państw (w tym zbiory praw i dzienniki ustaw państw zaborczych, a także Belgii, Francji i Wielkiej Brytanii, sięgające początków poprzedniego stulecia) oraz Ligi Narodów i innych organizacji międzynarodowych (np. Międzynarodowego Biura Pracy, Międzynarodowego Instytutu Rolnictwa i Międzynarodowego Instytutu Handlu).

Biblioteka Sejmowa prowadziła wymianę biblioteczną z bliźniaczymi placówkami za granicą. Jej zbiory ujęto w trzech katalogach: alfabetycznym, działowym (podzielonym na 320 poddziałów) i wydawnictw periodycznych. Pod względem zgromadzonych zbiorów ustaw i rozporządzeń oraz dzieł z zakresu prawa publicznego uważana była za najzasobniejszy księgozbiór w Polsce. Pracę korzystających z jej zasobów ułatwiało porozumienie z innymi bibliotekami warszawskimi o wymianie międzybibliotecznej. Zrozumiałe zatem, że stanowiła zaplecze prac przygotowawczych dla sprawozdawców komisji Sejmu i Senatu oraz poszczególnych parlamentarzystów.

Nad tym wszystkim czuwało sześciu ludzi - poza dyrektorem Kołodziejskim byli to: Janina Krammówna (1882-1964) - zastępca dyrektora do spraw administracyjno- technicznych i opracowania księgozbioru, w BS 1921-39; Leon Zieleniewski (1899- 1940) - referent biblioteczny, współorganizator katalogu działowego druków zwartych (prawo, nauki społ.-gosp. i hist.), czuwał osobiście nad właściwą klasyfikacją materiałów, nadzorował Archiwum Dokumentów Ustawodawczych i Biurowych obu Izb, przyłączone w 1931 r. do BS, w BS 1924-40; Alina Trusiewicz, Leon Jóźwiak i K. Lisowski - sekretarze biblioteczni.

Od roku 1925 przy Bibliotece działało biuro redakcji “Przeglądu Prac Ustawodawczych Sejmu i Senatu”. Wydawnictwo to, ukazujące się w języku francuskim pt. Expose sommaire des travaux legislatifs de la Diete et du Senat Polonais, powstało z inicjatywy marszałka Sejmu I kadencji Macieja Rataja w celu informowania zagranicy o ustawodawstwie polskim. Na język francuski tłumaczono bądź całe teksty, bądź streszczenia aktów ustawodawczych. Redaktorem naczelnym wydawnictwa był prof. dr Emil Stanisław Rappaport (1877- 1965), który do współpracy pozyskał kilku wybitnych prawników.

Henryk Kołodziejski po wojnie do pracy w bibliotekarstwie nie wrócił. Poświęcił się działalności politycznej. Warto odnotować, że w czerwcu 1945 r. został zaproszony do Moskwy, jako “reprezentant kół demokratycznych z kraju” nie uznających Rządu Tymczasowego, na rozmowy mające sfinalizować powstanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. W następnych latach był posłem do KRN i dwukrotnie na Sejm PRL, w 1947 został prezesem NIK. Był też członkiem Rady Państwa i prezesem Naczelnej Rady Spółdzielczej. Prezesował Komitetowi Upowszechniania Książki, zawsze żywo interesując się działalnością Biblioteki Sejmowej. Zmarł w Warszawie w 1953 r.

Oprac. E.G.

W tekście wykorzystano relacje Wandy Sucheckiej, Stanisława Czosowskiego - pracowników Biura Sejmu i Senatu, opublikowane w pracy: Parlament Rzeczypospolitej Polskiej 1919- 1927. Pod red. H. Mościckiego i W. Dzwonkowskiego. Warszawa 1928.